O Crnoj Gori - Kultura, istorija i umjetnost

Mala država duge tradicije, stjecište različitih kulturnih i religijskih uticaja na granici Istoka i Zapada, Crna Gora je danas multikonfesionalna i multietnička sredina, poznata po toleranciji i skladnim odnosima njenih naroda. Tragovi ljudskog prisustva na prostoru današnje Crne Gore potiču iz vremena paleolita, o čemu svjedoči arheološki lokalitet Crvena stijena. Prve poznate etničke grupe, brojna plemena Ilira, ovdje žive između petog i drugog vijeka prije nove ere. Nakon toga, ovaj prostor postaje dio imperijalnog Rima i njegove provincije Prevalis, o čemu svjedoče brojna naselja gradskog tipa, koja se formiraju oko nekadašnjih ilirskih naseobina – Doklea, Municipium "S", Meteon, Budva, Ulcinj, Risan i dr.

Nakon propasti velikog Rimskog carstva, prostor koji je pokrivala provincija Prevalis postaje dio Vizantije, čije granice sredinom VI vijeka zaposijedaju Sloveni. Trebalo je da prođe nekoliko vjekova da romanizovano starosjedjelačko stanovništvo asimiluju hristijanizovani Sloveni. Tokom IX vijeka začeta je prva državna organizacija, da bi to jezgro jačalo za vrijeme arhonta Petra, i od kraja X vijeka, za vrijeme kneza Vladimira postalo poznato kao slovenska Duklja, koja od XI vijeka nosi naziv Zeta. Zetska Vladimirova knjaževina za vrijeme dinastije Vojislavljević (XI –XII vijek) postaje kraljevina, sa sopstvenom crkvenom organizacijom – Barskom nadbiskupijom. Krajem XII vijeka teritorija Zete je pod vlašću srpskih dinasta Nemanjića. S njihovim uticajem jača pravoslavlje u do tada katoličkoj Zeti, ali nadbiskupija koju su izdejstvovali Vojislavljevići traje do danas.

 

U drugoj polovini XIV i tokom XV vijeka Duklja-Zeta obnavlja državni suverenitet, odnosno prevlast preuzimaju zetske feudalne familije. Od XV vijeka Crnom Gorom upravljaju gospodarske porodice Balšića i Crnojevića. Nove političko-istorijske okolnosti nastaju pojavom moćnih otomanskih osvajača koji u to vrijeme nezaustavljivo prodiru i osvajaju jugoistok Evrope. Sa njima će se voditi viševjekovna borba, koja punu snagu dobija od momenta kada nad crnogorskim plemenima, snagom krsta i mača, kormilo preuzmu Petrovići. Na Berlinskom kongresu 1878. godine Crna Gora postaje međunarodno priznata država.

 

Nakon Prvog svjetskog rata i pada dinastije Petrović-Njegoš, Crna Gora ulazi u sastav novoformiranih južnoslovenskih država – Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, potom i kraljevine Jugoslavije. Poslije povratka dijela državnog suvereniteta, nakon Drugog svjetskog rata, Crna Gora kao republika, federativni činilac, pripada FNRJ, SFRJ, Saveznoj Republici Jugoslaviji, državnoj zajednici Srbija i Crna Gora. Većinskom odlukom građana, Crna Gora 21. maja 2006. obnavlja nezavisnost i postaje međunarodno priznata država.

 

 

 

U kulturama na tlu današnje Crne Gore prepoznatljivi su tragovi i uticaji mediteranskih, srednjoevropskih, istočnoevropskih i orijentalnih civilizacija, raznih epoha.U selu Lipci kod Risna, u pećini, pračovjek je naslikao lov na jelena. I lađu. Na drugom kraju Crne Gore, visoko u Prokletijama, na kamenoj ploči, pračovjek je nacrtao sebe i vuka. U praistorijskom nalazištu Crvena stijena kod sela Petrovići, od Nikšića 30 km, otkriven je 31 kulturni sloj.

 

U nekim područjima, u bespuću, mogu se vidjeti velike nadgrobne ploče, stećci, žrtvenici, temelji paganskih hramova. U selima još se mogu čuti i mnogobrojna stara predanja. Legende govore da su Boku naselili oni koji su se spasili sa Atlantide. Neki vjeruju da je kraj Skadarskog jezera cvjetala Homerova Troja. Neki tvrde da su Kelti dali imena većim planinama i rijekama...

 

Iliri, Heleni, Rimljani, Sloveni, Turci..., svi oni težili su da na novoj obali utisnu pečat starog kraja, ugrađujući u crnogorsku divljinu parče svoje domovine. U kamenu, jeziku, slici, zvuku, poštovanju Boga... Arheološka nalazišta i muzeji čuvaju njihove tragove. Dvije hiljade godina opstaju ostaci rimskih hramova, akvadukta, gradova, mostova (Risan, Budva, Akruvium, Ulcinj, Duklja, Municipium S)... Možda je to vječno preplitanje kultura i umjetničkih uticaja ono najljepše u Crnoj Gori, proisteklo iz neprekidnog živog kretanja i dodirivanja plemena i naroda. Preplitanje Istoka i Zapada, paganstva i hrišćanstva, pravoslavlja i katoličanstva, hrišćanstva i islamske religije, vizantijskih i romaničkih zahtjeva, tradicije i moderne... uticalo je na razvoj umjetnika.

 

Kult lijepe riječi traje i danas. Kroz vijekove borbe za očuvanje ili sticanje slobode, kroz vijekove nemaštine i gladi, riječ je čuvala dostojanstvo i snagu, davala smisao. Zato je njegovana s posebnom pažnjom. Slikarsko umijeće je takođe karakteristično za ovo područje. Veliku vrijednost u hramovima imaju freske i ikone znanih i neznanih umjetnika, ukrasi u kamenu, srebru i zlatu, duborez. Novije doba obilježili su slikari i drugi umjetnici izuzetno poštovani u Evropi i svijetu.